در این مطلب با بخشی از زندگی کودک در شروع ماه اول چهار سالگیاش آشنا شوید.
کوچولو چهار سالگیات مبارک
به سالی که در عین تقویت و تکمیل مهارتهای قدیمی شامل یادگیری مهارتهای کاملاً جدید با سرعتی سرسامآور است، خوش آمدید. چهار سالگی معمولاً سالی پر جنبوجوش، پرانرژی و پر از معاشرت است.
فرزندتان که حالا در مهارتهای اولیه مانند صحبت کردن، دویدن، نقاشی کشیدن و ساختن چیزها، مطمئن و خاطرجمع شده، آماده است تا از این مهارتها به کاملترین شکل استفاده کند. حتی بچههای چهار سالهٔ درونگرا و تودارتر، معمولاً از مصاحبت بزرگسالان و بچهها در هر سنی لذت میبرند، یعنی از کوچکترین کودکانی که در کنار آنها احساس «خیلی بزرگ بودن» میکنند گرفته، تا پیرترین مادربزرگها و پدربزرگها که با آنها اغلب میتوانند در سطح سادهٔ لذت بردن از یک لحظهٔ مشترک ارتباط برقرار کنند. در این سن همه جذاب به نظر میرسند، از پستچی گرفته تا عموزادهها تا چهرههای تصادفی جدیدی که در زمین بازی میبینند.
بخشیدن اسباببازیهایی که دوست ندارد
چهارمین سالگرد تولد فرزندتان احتمالاً چند یا بیش از چند اسباببازی جدید را به خانهٔ شما اضافه کرده است، پس شاید حالا زمان کمی تغییر در کم کردن از بعضی اسباببازیهای قدیمی واقعاً اضافی باشد. اسباببازیهای فرزندتان را بگردید تا آنهایی را که مدتی است در هیچ بازیای استفاده نشدهاند و ممکن است دوستشان نداشته باشد پیدا کنید. هرچند بخشیدن اسباببازیها به صورت مخفیانه سادهتر است، اما هرگز چیزی را که میدانید کودکتان ممکن است سراغش را بگیرد نبخشید! همچنین اگر هم از فرزندتان اجازه بگیرید، اصرار خواهد کرد که همه چیز را نگه دارید اما در این سن اگر چیزی نگویید، احتمالاً متوجه ناپدید شدن چیزی که شاید اصلاً خبری از وجودش ندارد هم نخواهد شد.
بهترین راه این است که اسباببازیهای رفتنی را به مدت دو هفته در انباری بگذارید تا مطمئن شوید که قبل از بخشیدن آنها برای همیشه به کودکان دیگر، غیرممکن است روزی آنها را بخواهد یا سراغشان را بگیرد. خیریهها، مهدکودکها و برنامههای کمک به بچهها ممکن است از اسباببازیهای سالم استقبال کنند و شما هم خوشحال خواهید شد که خرت و پرت کمتری در خانه دارید و احساس خوبی هم خواهید داشت.
همچنین عاقلانه است که برخی از اسباببازیهایی را که میخواهید نگه دارید مخفی کنید و آنها را به صورت دورهای و چرخشی بیرون بیاورید. بچهای که اسباببازیهای خیلی زیادی داشته باشد ممکن است نتواند مدتی طولانی روی هیچکدام تمرکز کند. داشتن بازیچههای کمتر به ایجاد حسی از نظم و ترتیب کمک میکند که برای هر دوی شما آرامشبخش است.
درک مفهوم زمان
دنبال کردن برنامههای روتین کودکان کاری فراتر از ایجاد نظم و چارچوب انجام میدهد. این برنامهها آنها به کودکان خردسال کمک میکنند تا مفهوم زمان و توالی زمان را درک کند. در چهار سالگی، بچهها قادرند برنامههای روتین آشنا را به تنهایی انجام دهند. در واقع، احساس امنیت و نظمی که این روتینها ارائه میدهند، باعث بالیدن و شکوفایی آنها میشوند. برای مثال، ممکن است مشاهده کنید که فرزندتان شبها بعد از حمام، به طور خودکار به سمت مسواکش میرود یا ممکن است به محض پوشیدن لباس خوابش، برای کتاب خواندن به سمت تخت خیز بردارد.
درک او از گذشته، حال و آینده امسال روشنتر خواهد شد. او حالا میفهمد که شب بعد از صبح میآید و «فردا» درست همان روز بعد است. همچنین اگر قبلاً این توانایی را پیدا نکرده است، به زودی میتواند تفاوت بین «تا چند دقیقهٔ دیگه» و «تا یک ساعت دیگه» را تخمین بزند.
برای تثبیت این مفاهیم، سعی کنید به برنامههای روتین روزمره پایبند باشید و در مورد فعالیتهای هر روز با کودک خود گفتوگو کنید. مثلاً بگویید: «بعد از اینکه لباس پوشیدیم و صبحانه خوردیم، میریم کتابخونه. میتونیم یک ساعت اونجا بمونیم و بعدش وقت کوتاه کردن موهاته.» در کنار رویدادها به ساعت آنها اشاره کنید، حتی اگر فرزندتان هنوز نمیتواند ساعت را بخواند: «ساعت ۳، وقتی بابا بیاد خونه، میتونیم بریم دوچرخهسواری.»
همچنین میتوانید یک تقویم خانوادگی داشته باشید تا برای رویدادهای خاصی که منتظرش هستید، شمارش معکوس انجام دهید. فقط از حدود یک هفته قبل هم شروع کنید، چون در این سن فواصل طولانیتر معنی ندارد. غیر از این سعی کنید علاقهٔ کودک خود را با ورق زدن آلبومها و تماشای عکسهای کودکیاش تشویق و امتحان کنید، چون نگاه کردن به گذشته نیز یکی از راههای درک زمان برای بچههای چهار ساله است.
نشستن در صندلی ماشین
کارشناسان بسیاری توصیه میکنند بچهها تا زمانی هم که قد و وزنشان از محدودهٔ تعیینشده توسط شرکت سازندهٔ صندلی بیشتر میشود، باید در صندلی کودک تبدیلپذیر و رو به سمت عقب اتومبیل نشانده شوند، یعنی صورت کودک رو به پشت ماشین باشد. صندلی کودک تبدیلپذیر یک نوعی از صندلی ماشین کودک است که قابلیت استفاده به صورت رو به عقب و رو به جلوی خودرو را دارد. در حدود چهار سالگی، بیشتر بچهها به اندازهٔ کافی بزرگ شدهاند که صندلی مخصوص آنها در ماشین رو به جلو باشد. وقتی فرزند شما دیگر برای نشستن در صندلی ماشین مخصوص کودک زیادی بزرگ شد، مطمئن شوید که هر بار سوار خودروی شما میشود از بوستر صندلی برای افزایش ارتفاع استفاده میکند و همیشه هم در صندلی عقب خودور مینشیند. یادتان باشد برای بدن کوچک کودک، کیسهٔ هوا بیشتر از آنکه محافظ باشد خطرساز است، پس همیشه از بوستر صندلی دارای کمربند ایمنی روی شانه و همچنین کمربند روی پایینتنه استفاده کنید.
مهارت دستها
آیا کودک خردسال شما هم ناگهان از کارهایی مانند بستن دکمههای لباسش درمانده و کلافه میشود؟ این از نظر تکاملی منطقی است. انگشتان فرزند شما هنوز برای پرتاب توپ مناسبتر است تا کارهایی مثل بستن دکمه یا گره زدن بند کفشها، زیرا قسمتهای مربوط به مهارتهای حرکتی ظریف و درک بصری در مغز او هنوز کاملاً رشد نیافته است و اینکه صبر بسیاری از بچههای چهار ساله نیز در چنین شرایطی خیلی کم است، مشکل را بیشتر میکند.
برای کمک به افزایش چابکی و صبوری بیشتر کودک، مقداری اسباببازی ساختنی برایش فراهم کنید. چیزهایی مانند لگو، بلوکهای خانهسازی، اسباببازیهای کودکان را تشویق میکنند که قطعات کوچک را بارها و بارها دستکاری کنند. مزیت اضافی آنها این است که تخیل کودک را نیز تحریک میکنند. احساس کلافگی و سرخوردگی فرزندتان را با تشویق به پشتکار و استقامت کمتر کنید. مثلاً بگویید: «تو خیلی تلاش کردی. بیا دوباره امتحان کنیم.» کار را به بخشهای کوچکتر و راحتتر تقسیم کنید و اگر برجی که ساخت فرو ریخت، کاری کنید که به آن بخندد یا حتی واژگون کردن ساختمانها را به بخشی از بازی تبدیل کنید.
نقاشی کشیدن، برش دادن و نخ کردن مهره یا ماکارونیهای شکلی مثل لولهای نیز میتواند ماهیچههای کوچک را تقویت کند. کار با گل رس سفت و خمیر بازی نیز همین تأثیر را دارد. این وسایل را در جایی نگه دارید که فرزندتان بتواند به راحتی به آنها دسترسی داشته باشد، اما در جایی که از انگشتان و دهان خواهر و برادرهای کوچکترش دور باشند.
یاد دادن عذرخواهی
هر کسی ممکن است گاهی خونسردی خود را در برابر فرزندش از دست بدهد یا عصبانی شود، اما اگر این اتفاق افتاد، آیا باید از کودک عذرخواهی کنید؟ بسیاری از کارشناسان معتقدند «حتماً» باید این کار را انجام دهید! اذعان به این موضوع آگاهانه که اشتباه کردهاید، اقتدار شما را تضعیف نمیکند، بلکه به شما اعتبار و قدرت میبخشد.
بیان این موضوع که میدانید شما از قوانین رفتار درست و مناسب تخطی کردهاید، اهمیت داشتن قوانین و اهمیت خوب رفتار کردن را برای کودک واضح و روشن میکند. این کار نشان میدهد که شما هم مثل هر انسان دیگری ممکن است اشتباه کنید، پس پشیمانی و ندامت را برای فرزندتان الگوسازی میکند. به علاوه، شما بعد از عذرخواهی بجا، احساس خیلی بهتری خواهید داشت.
آمادگی برای شروع خواندن
بچهها قبل از اینکه شروع به یادگیری خواندن کنند، مهارتهای خاص پیشنیاز خواندن را کسب میکنند. شما میتوانید محیط زندگی کودکتان را به مسیر صحیح برای آموختن کلمات و حروف هدایت کنید. اما این به معنی یاد دادن خواندن و نوشتن زودهنگام به کودکان نیست، بلکه به نوعی آشنایی آنها برای مراحل بعدی است. برای این منظور میتوانید موارد زیر را امتحان کنید:
محیطی غنی از کلمه و زبان ایجاد کنید: هرچه بیشتر برای کودک کتاب بخوانید و او را درگیر گفتوگو کنید، تمرین زبانی بیشتری خواهد داشت.
هنگام خواندن با دست به کلمات اشاره کنید: این به او میآموزد که کلمات از توالی حروف ساختهشده و از راست به چپ حرکت میکنند.
روی ساختار کتاب تأکید کنید: عنوان کتاب و نام نویسنده را ذکر کنید. در مورد تصاویر کتاب و آنچه در داستان اتفاق میافتد از او سؤال کنید.
بازیهایی برای یافتن اشکال مشابه انجام دهید: این بازیها شامل تطبیق دادن اشکال، حروف و کلمات است. برخی از این بازیهای محبوب شامل بازیهایی با فلشکارت و کارتهای تصویردار آموزشی کودکان است که مثلاً از هر کارت و تصویر دو عدد وجود دارد که کودک میتواند کارتهای مشابه را پیدا و هماهنگ کند.
قافیهسازی کنید: بدیهی است که کودک قبل از اینکه بتواند بخواند، باید حروف الفبا و اصوات آنها را بداند. اما مهمتر از آن این است که درک کند هر کدام از حروف الفبا با صداهایی تطبیق دارند. در این سن، لازم نیست مثلاً به کودک یاد بدهید که حرف «ت» صدای خاصی دارد یا دو نوع «ت» و «ط» داریم و آنها را به زور یادش بدهید. فقط مثلاً هنگام قدم زدن ترانههای کودکانهای را با هم بخوانید، خودتان ترانههای قافیهداری بسازید یا اسمهای خندهداری مثل «تعطیلات تنقلات» اختراع کنید که هر دو «ت» در آنها وجود دارد و مهم هم نیست اگر آنها بیمعنی و مفهوم باشند، بلکه مهم این است که فرزندتان به بازی و آزمایش صداها میپردازد.
ثبتنام در یک کلاس
در این سن شاید هنوز فکر کردن به شروع پیشدبستانی کودکتان زود به نظر برسد، اما اگر فرزند شما هم تجربهٔ حضور در مهدکودکی دور از خانه را نداشته است، شاید بد نباشد امسال او را در نوعی کلاس یا گروه بازی که ساختار و چارچوب مشخصی دارد ثبتنام کنید. کلاسهای شنا یا موسیقی باعث میشود در دور بودن از شما، گوش کردن به شخص مراقب یا مربی در کلاس و معاشرت با بچههای دیگر تمرین داشته باشد.